Potrzebne są systemowe zmiany, aby skutecznie leczyć choroby psychiczne.

Wrocław, 17.10.2016

 

Adresat: Pan Minister Konstanty Radziwił

Uwagi do projektu NPOZP 2016-2020 (zwanego dalej Programem)  z dnia 26.09. 2016

Szanowny Panie Ministrze,

 

W styczniu 2015 r Ministerstwo Zdrowia powołało Zespół, którego rolą było przygotowanie projektu NPOZP  2016-2020. Zespół ten pracował cały rok, uczestnicząc w licznych spotkaniach roboczych m,in.  z NFZ, AOTMiT, MRPiPS, dyrektorami szpitali psychiatrycznych, z podmiotami pracującymi z pacjentami w społeczności lokalnej, a także z osobami doświadczonymi chorobą psychiczną i ich rodzinami.  Członkowie Zespołu uczestniczyli też w wizytach studyjnych, między innymi w Niemczech i we Włoszech.

 

Efektem całorocznej pracy Zespołu jest Sprawozdanie w formie  NPOZP 2016-2020, który został przyjęty przez ministra Jarosława Pinkasa 18.12.2015. Program ten zawiera kompletny opis reformy aktualnego systemu, strukturę, organizację i zasady funkcjonowania nowego systemu, role poszczególnych ministerstw we wprowadzaniu zmian.

 

W dniu 26.09.2016 Ministerstwo Zdrowia przedłożyło do konsultacji społecznych projekt NPOZP 2016-2020 tylko częściowo pokrywający się z tym, wypracowanym w ubiegłym roku. W zasadniczych kwestiach Program opublikowany przez MZ różni się rozwiązania przygotowanego przez ekspertów.  NIE ZGADZAM SIĘ Z TAKIM PODEJŚCIEM!

 

Dlaczego?

 

NPOZP ma stanowić fundament dla oczekiwanej od lat reformy systemu psychiatrycznej opieki zdrowotnej.  Aby spełniał swoją rolę musi właściwie zdefiniować:niezbędne kierunki zmian i warunki rozwoju tego systemu,  w tym:

  • cele ogólne i szczegółowe oraz zadania dla Ministerstwa Zdrowia oraz innych resortów, których współdziałanie  jest niezbędne dla powodzenia reformy (szczególnie MRPiPS, MEN i MR)
  • oczekiwane rezultaty wdrożenia Programu i przypisane im wskaźniki monitorowania postępu we wdrożeniu reformy
  • organizację i funkcjonowanie całego systemu, ze szczególną rolą Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP)
  • określenie nowej roli szpitali psychiatrycznych oraz faktu, że celem reformy jest stopniowe zmniejszanie  liczby hospitalizacji na rzecz pracy z klientami systemu w CZP (porady ambulatoryjne, wizyty domowe, praca terapeutyczna z rodziną i siecią społeczną klienta)
  • modele finansowania:  podstawowej opieki psychiatrycznej (Centrum Zdrowia Psychicznego),  wyspecjalizowanej opieki psychiatrycznej (szpitale psychiatryczne) i świadczeń sądowo-psychiatrycznych i opiekuńczych
  • współdziałanie opieki zdrowotnej i oparcia społecznego
  • nową rolę osób z doświadczeniem choroby psychicznej – jako asystentów zdrowienia
  • ukierunkowanie całego systemu na proces zdrowienia, a nie proces chorowania – jak jest teraz.

 

Program przestawiony do konsultacji społecznych tylko w części spełnia powyższe wymagania. Najważniejsze braki Programu to:

 

  1. Nie wprowadza zasadniczej zmiany systemu,  z:systemu reaktywnego – czekamy aż rozwiną się ostre objawy choroby, aby zareagować poprzez  umieszczenie  osoby (najczęściej przymusowo) w szpitalu psychiatrycznym,  na system pro-aktywny – poprzez profilaktykę i prewencję budujemy taką świadomość  społeczną, aby przy pierwszych objawach zaburzeń psychicznych, osoba otrzymała profesjonalną  pomoc.

 

Pomoc ta powinna być zindywidualizowana i dostępna w społeczności lokalnej (poprzez  CZP),  co daje możliwość szybkiej reakcji,  włączenia rodziny i sieci oparcia osoby, ukierunkowania procesu  na zasoby sprzyjające zdrowieniu.

 

  1. Pomija dzieci i młodzież. Kompleksowość zmiany, wysiłek jej wdrażaniu staje się bezcelowy jeśli w reformie  systemu pominiemy tę grupę społeczną. W Programie, w rozdziale 4 precyzyjnie opisano tylko CZP dla dorosłych, bez precyzyjnego opisu zespołu dziecięco-młodzieżowego. Jak ma być ten zespół finansowany i jakie usługi ma świadczyć? Aktualnie praca z dzieckiem to praca z jego rodzina i jego środowiskiem. Aktualny NPOZP nie zabezpiecza tych potrzeb w żaden sposób. Profilaktyka zaburzeń psychicznych występujących u osób dorosłych, czyli wczesne wsparcie i interwencja w wieku młodzieńczym, nie jest dostatecznie podkreślone. Tak dużą marginalizację dzieci i młodzieży uważam za dyskryminujące i niezgodne z prawodawstwem Polski oraz Unii Europejskiej (polityki horyzontalne).

 

  1. Nie wprowadza skutecznego modelu finansowania podstawowej opieki

           psychiatrycznej, świadczonej przez CZP, w postaci “budżetu globalnego” obliczonego  

  1. stawki “per  capita”. Tylko takie finansowanie da możliwość wdrożenia zmiany

           systemowej, co  potwierdzają liczne doświadczenia ośrodków europejskich m.in. we

           Włoszech, Finlandii,  Wielkiej Brytanii, a także na Litwie. Pozostawienie finansowania za

           poszczególne procedury uniemożliwi efektywne  funkcjonowanie CZP

 

           Program nie wprowadza też zmiany finansowania wyspecjalizowanej  opieki

           psychiatrycznej ((świadczonej przez szpitale psychiatryczne), z płacenie za osobodzień,  

           na finansowanie ryczałtowe na pacjenta /rozpoznanie. Pozostawienie płacenia “za zajęte

           łóżko” jest sprzeczne z duchem całej reformy systemu.

 

  1. Całkowicie pomija  rolę osób doświadczonych chorobą psychiczną tzw.Ex-In.  w nowym systemie. Liczne badania wskazują, że udział tych osób w pracy instytucji opieki psychiatrycznej ukierunkowuje tę instytucję na potrzeby użytkownika opieki. Wiąże się to ze zmianami w dotychczasowym sposobie pracy i postawach mentalnych personelu medycznego.

 

  1. Nie wykorzystuje możliwości włączenia dostępnych funduszy europejskich na

            wsparcie transformacji systemu opieki psychiatrycznej.

 

NPOZP będzie wdrażany w tym samym okresie, w którym Polska posiada celowe  fundusze europejskie, przeznaczone na proces przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej w społeczności lokalnej (tzw deinstytucjonalizacja).  Fundusze te są przeznaczone na wsparcie reformy systemu opieki  psychiatrycznej. Są to fundusze  zarówno na usługi (zdrowotne i społeczne) jak i  na infrastrukturę (zdrowotna i społeczną). Całkowita kwota funduszy na Deinstytucjonlaizację (2016-2020) sięga 6 mld zł, w tym 2 mld na usługi zdrowotne i infrastrukturę zdrowotną dla czterech grup społecznych: dzieci w pieczy zastępczej, osoby niepełnosprawne, osoby chorujące psychiczne i niesamodzielne osoby starsze. Tak więc CZP w całej Polsce mogą być tworzone przy istotnym wsparciu funduszy europejskich.

 

Ze względu na fakt, że najważniejszym elementem nowego  systemu psychiatrycznej opieki zdrowotnej będzie  Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP), należy bardzo dokładnie określić kto i gdzie może je powołać,  jaką ma odpowiedzialność, jak funkcjonuje, jaka powinna być jego struktura i jakie finansowanie. Poniżej przedstawione są najważniejsze zasady dotyczące CZP:  

  • CZP  musi powstać w społeczności lokalnej, poza obszarem szpitala psychiatrycznego (jest to doświadczenie krajów, które wdrożyły już środowiskowy model opieki psychiatrycznej). Podmiotem założycielskim może być szpital psychiatryczny, ale CZP  może być utworzone tylko poza obszarem szpitala.
  • jedno CZP powinno świadczyć usługi dla 50-100 tys mieszkańców (ok 380 CZP w całej Polsce). Taka liczba mieszkańców  przypisana do CZP, gwarantuje stworzenie właściwych relacji personelu  CZP z pacjentami z danego obszaru, co będzie sprzyjało budowaniu zaufania i skuteczności procesów terapeutycznych  – jest to doświadczenie m.in. Triestu we włoszech, Wielkiej Brytanii,  Zachodniej Laponii, Litwy.
  • każdy obywatel ma mieć łatwy dostęp do CZP tj. bez wcześniejszego skierowania
  • osoba z problemem zdrowia psychicznego zgłasza się do CZP poprzez zgłoszenie telefoniczne (w godz 8-20), lub  wizytę (w godz. 8-20)
  • w godzinach 20 – 8 rano osoba dzwoni lub zgłasza się osobiście na stacjonarny oddział psychiatryczny poprzez Izbę przyjęć szpitala. Następnego dnia rano oddział kontaktuje się z CZP i uzgadnia  dalsze postępowanie wobec pacjenta oddziału.
  • CZP działa w trybie 24 godz/7 dni w tygodniu; jest to jeden z kluczowych elementów skuteczności działania Centrum
  • CZP nie musi posiadać oddziału stacjonarnego natomiast powinno posiadać umowę o współpracy z oddziałem psychiatrycznym w szpitalu ogólnym (najlepsze rozwiązanie) lub w szpitalu psychiatrycznym.
  • CZP posiada odpowiedzialność terytorialną za obywateli mieszkających na danym terenie (powiat lub dzielnica dużego miasta)
  • wraz z odpowiedzialnością terytorialną powinien być  określony tzw. “budżet globalny” wg  stawki per capita na każdego mieszkańca..
  • CZP samodzielnie decyduje o rodzaju świadczeń zdrowotnych – w zależności od potrzeb danego klienta (integracja usług zdrowotnych)
  • niezbędna jest integracja usług zdrowotnych i oparcia społecznego oraz poradnictwa pedagogiczno-psychologicznego (dla dzieci i młodzieży). Zapewnia to holistyczne podejście do człowieka i możliwość odpowiedzi na jego aktualną sytuację życiową w zakresie pracy, mieszkania, sytuacji rodzinnej

 

Kończąc ten dokument  pragnę zaznaczyć istotny fakt.  Otóż NPOZP 2016-2020 powinien być spójny z celami i kryteriami określonymi dla projektów finansowanych z funduszy europejskich, wspierających proces przejścia od opieki instytucjonalnej do opieki świadczonej w społeczności lokalnej. W przypadku braku takiej spójności, Polska straci możliwość właściwego wykorzystania tych funduszy, a przede wszystkim straci możliwość wykorzystania istotnego źródła dodatkowych pieniędzy, potrzebnych w okresie transformacji systemu opieki psychiatrycznej. Takiej szansy nie otrzymamy po raz drugi.

 

Liczę na uwzględnienie podanych przez mnie kwestii w przygotowaniu ostatecznej wersji NPOZP 2016-2020.

 

Z poważaniem,

 

Regina Bisikiewicz

prezes Polskiego Instytutu Otwartego Dialogu

członek Mental Health Europe – Human Rights Committee

 

Fundacja Polski Instytut Otwartego Dialogu
Tel.: +48 698 761 774
e-mail: fundacja@otwartydialog.pl